Voorzieningenbeleid vraagt samenwerking tussen beleids- en vastgoedafdeling

dinsdag 4 oktober 2016

Door Wicher Schönau 

Gemeenten staan deze collegeperiode voor scherpe keuzen ten aanzien van maatschappelijk vastgoed. Het ontbreekt bestuurders echter aan een bruikbaar instrument daarbij. Bestaande voorzieningenkaders zijn namelijk ontoereikend voor het maken van integrale afwegingen, betoogt Wicher Schönau.

Toen ik  vorig jaar de najaarsbijeenkomst van Bouwstenen voor Sociaal bezocht, viel mij één ding op: gemeenten worstelen enorm met het ontwikkelen van werkend voorzieningenbeleid. Het onderwerp is actueel, omdat er met de decentralisaties echte onduidelijkheid bestaat over welke huisvestingsbehoefte maatschappelijke organisaties nog hebben. Tot op heden ben ik nog weinig mensen tegengekomen die een helder beeld hebben van de werkelijke effecten van deze ontwikkeling op het vastgoed van gemeenten. Ik zie dat dit bij gemeenten ofwel leidt tot een afwachtende houding, ofwel dat er voorzieningenbeleid is dat niet meer past in deze tijd waarin de overheid juist steeds meer taken aan burgers wil overlaten. Waar vastgoed voor gemeenten jarenlang een middel was om dingen te bereiken, is nu het besef aanwezig dat vastgoedbezit ook risico’s met zich meebrengt als leegstand.

Voorzieningenkaders zijn niet nieuw

De meeste gemeenten beschikken al jaren over beleidsstukken die de vraag naar maatschappelijke voorzieningen binnen de gemeentegrenzen in beeld hebben gebracht. Dit zijn veelal dikke rapporten waarin op basis van tal van demografische en andere maatschappelijke ontwikkelingen uitspraken worden gedaan over de toekomst. Opvallend is dat stelselmatig het belang van de gemeente als vastgoedeigenaar onderbelicht wordt. En dat de financiële onderbouwing ontbreekt: wat zijn op hoofdlijnen de kosten en baten van het maatschappelijk vastgoed? Uiteraard snap ik dat deze informatie niet gemakkelijk - en eenduidig - op papier te zetten is, maar toch zie ik onder wethouders een groeiende behoefte aan deze vorm van transparantie.

Het maken van keuzen

Mijn grootste bezwaar tegen de voorzieningenplannen en accommodatiebeleidnota’s is dat deze wethouders en raadsleden nauwelijks helpen om integrale keuzen te maken. Veelal bereiken de documenten het gemeentebestuur niet eens, omdat ze te zeer een product van de beleidafdelingen zijn. En indien vastgesteld, blijken de genoemde plannen zelden bruikbaar voor raad, burger of afdeling die mede uitvoering moeten geven aan dit beleid: de vastgoedorganisatie.

Inmiddels neemt de (financiële) druk op wethouders toe om uitspraken te doen over een realistisch niveau van maatschappelijke voorzieningen in hun gemeente. Om sturing te kunnen geven aan het voorzieningenbeleid is het nodig dat binnen de gemeentelijke organisatie beleid (beleidsafdelingen) enuitvoering (vastgoed) samenwerken. Dat kan alleen als het voorzieningenbeleid aan de volgende randvoorwaarden voldoet:

  • Eenduidige taakopvatting: waar is gemeente wel van en waar niet?
  • Transparantie in de kosten en (maatschappelijke) baten van voorzieningen
  • Harmonisering tussen subsidiebeleid en vastgoed-/huurbeleid
  • Spelregels voor de beleidsafdelingen en de vastgoedorganisatie
  • Bestuurlijk en ambtelijk handelingskader naar externe partijen zoals maatschappelijke organisaties, verenigingen en bewoners.

Bestuurlijke durf

Het werkend krijgen van een voorzieningenkader is bovenal een organisatievraagstuk. In eerste instantie vraagt dit om scherpe afspraken over de gemeentelijke afdelingen heen. Dit is lastig te realiseren wanneer er geen druk vanuit het college wordt uitgevoerd. Daarnaast is er bestuurlijke durf nodig om de soms lastige keuzen aan burgers uit te leggen. Desondanks heb ik goede hoop, omdat ik onder wethouders veel daadkracht zie om juist in deze collegeperiode het vraagstuk van maatschappelijke voorzieningen op te pakken. Sturing op het voorzieningenniveau is immers de voorwaarde voor strategisch vastgoedbeleid, waarmee structurele kostenbesparingen mogelijk zijn.

 - Dit artikel is eerder verschenen in Binnenlands Bestuur. - 

Wicher F. Schönau is adviseur maatschappelijk vastgoed bij Twynstra Gudde, trekker van het Bestuurlijk Netwerk van Bouwstenen voor Sociaal.en docent van de Cursus Gemeentelijk Vastgoedmanagement van Scobe Academy.

Vijfdaagse cursus Gemeentelijk Vastgoedmanagement: start 20 april 2017

naar nieuwsoverzicht